Bult in zicht! Middeleeuwse mottekastelen in het landschap
Reizende expo in de provincies Oost- en West-Vlaanderen
Stap terug in de tijd en ontdek de fascinerende wereld van mottekastelen! Deze middeleeuwse versterkingen uit aarde en hout waren het statussymbool van de adel en hadden vaak een belangrijke militaire betekenis. Bezoek de reizende tentoonstelling die in 2023-2024 door de provincies West-Vlaanderen en Oost-Vlaanderen gaat en leer meer over deze indrukwekkende bouwwerken en over het middeleeuwse landschap. Laat je creativiteit de vrije loop en bouw je eigen mottekasteel met LEGO-blokjes in onze wedstrijd. Mis deze unieke kans niet om mee te bouwen aan de geschiedenis van Vlaanderen!
Met de mottekastelen keren we terug naar de middeleeuwen. Net geen 1000 jaar geleden - midden 11de eeuw - werden bij ons de eerste mottekastelen gebouwd. Daarmee gaat het om één van de oudste, zo niet het oudste, kasteeltype in Vlaanderen. Zo'n mottekasteel bestaat uit twee hopen aarde omgeven door een houten palissade en een diepe gracht. Een van deze 'molshopen' springt er uit in hoogte. Op dit opperhof stond er tijdens de middeleeuwen een houten toren, moeilijk in te nemen en belangrijk voor de verdediging van het kasteel. De lagere heuvel - het neerhof - was het kloppend hart van het dagelijkse leven. Er werd gewoond, er was een boerenhof, men deed er aan ambacht en de kapel bood plaats voor geloof. Het is dan ook niet vreemd dat veel van onze dorpen zijn gegroeid uit zo'n neerhof en dat de burchtkapel vaak ook dienst ging doen als parochiekerk.
Kastelen uit aarden en hout? Goedkope en primitieve dingen? Vergis je niet, we hebben het over hét statussymbool van de toenmalige adel. Niet iedereen kon een mottekasteel bouwen: je had grond nodig, bossen om hout te kappen en vooral veel mankracht. De aanleg van een motte was een hele investering.
Een mottekasteel had een militaire betekenis, dat zien we aan de brede grachten, de palissades en uiteraard de hoge toren op de heuvel. Van hieraf kon je iedereen en alles goed in de gaten houden. Maar die opvallende toren was ook van ver te zien. Een symbool van macht en een baken in het landschap.
Water in de grachten was essentieel bij het verdedigen van een mottekasteel. Een ver zicht vanop de toren was ook meegenomen. De heer en zijn kasteel moest ook gezien worden. Daarom was de locatiekeuze bij opwerping van een motte zo belangrijk. De heer ging op zoek naar het beste plekje in de omgeving. Vaak zien we dat mottekastelen, of toch zeker de het opperhof, aangelegd werd op natte gronden: nabij een beek of rivier, in schorren en krekengebied of in drassige polders. Zo was men er zeker van dat er altijd water in de grachten stond. Tijdens het dagelijkse leven had men natuurlijk liever droge voeten. Dus zocht men in dat natte gebied vaak een droge verhevenheid in het landschap voor de aanleg van het neerhof.
Oud-Stuivekenskerke is vandaag een klein gehucht nabij Diksmuide. Enkele huizen en boerderijen rond de ruïnes van de voormalige Sint-Pieterskerk. Bezoekers komen vooral voor het oorlogsverleden, maar de geschiedenis van het dorp gaat veel verder terug in de tijd. Oud-Stuivekenskerke werd vermoedelijk in de 12de of 13de eeuw gesticht als een mottekasteel van een zekere Stuivikin of Stuvin, ongetwijfeld een lokale heer of tenminste een rijke boer.
Benieuwd naar de evolutie van deze motte?
Alle tekeningen ©Yannick De Smet
Met steun van het Agentschap Onroerend Erfgoed werd de voorbije maanden onderzoek gedaan naar de relatie tussen mottekastelen en het omliggende landschap, in het kader van een syntheseonderzoek archeologie. Het onderzoek werd uitgevoerd door Goed in erfgoed, UGent en Gate archeologie. Dankzij de Provincies Oost- en West-Vlaanderen werden de resultaten verwerkt tot een reizende tentoonstelling.
Hieronder vind je een overzicht van alle locaties. Ontbrekende informatie wordt de volgende weken aangevuld:
- Wichelen - Sociaal Huis - van 24/08 tot 04/10/2023
- Lampernisse - Dorpshuis De Seizoenen (voormalige kerk) - van 08/10/ tot 08/11/2023
- Erpe-Mere - Steenberg bibliotheek, Oudenaardsesteenweg 458, 9420 Erpe Mere - van 13/11 tot 13/12/2023
- Wijtschate - Bibliotheek Wijtschate, Schoolstraat 12a, 8950 Heuvelland - van 16/12/2023 tot 24/01/2024
- Beveren - Erfgoedhuis Hof ter Welle, Anna Piersdreef 2, 9120 Beveren - van 27/01 tot 28/02/2024
- Ninove - Stadhuis Ninove, Centrumlaan 100, 9400 Ninove - van 02/03 tot 10/04/2024
- Veurne - Spaans Paviljoen - van 13/04 tot 15/05/2024
- Kortemark - Bibliotheek Kortemark (De Mouterij), Brouwersplein 3, 8610 Kortemark - van 18/05 tot 19/06/2024
- Merelbeke - Kerk van Schelderode, Gaversesteenweg, 9820 Schelderode - van 22/06 tot 24/07/2024
- Roeselare - Kunst- en erfgoedhuis Ter Posterie, Ooststraat 35, 8800 Roeselare - van 27/07 tot 28/08/2024
- Ertvelde - van 31/08 tot 02/10/2024
- Torhout - van 05/10 tot 06/11/2024
- Ressegem - De Pastorie, Sint-Mauritsplein 9, 9551 Herzele - van 09/11 tot 11/12/2024
Zondag 24 september 2023 - Bult in zicht! - Gegidste wandeling langs een archeologische motte --> Meer info
Ga op de expo zelf creatief aan de slag met het educatieve LEGO®-pakket.
Zie de LEGO®-master aan het werk terwijl hij in een filmpje de verschillende bouwstappen en motte-onderdelen uit de doeken doet. En sla thuis aan het bouwen!
Wie weet win je de wedstrijd met een foto van je eigen LEGO-mottekasteel, en komt de LEGO®-master bij jou in de klas, of op je verjaardagsfeest, een gratis workshop geven!
